Hoe we (onbewust) doelwit worden

Hoe we (onbewust) doelwit worden van toxische personen

Relaties met narcisten en anders toxische personen beginnen zelden als misbruik. Ze beginnen vaak als “intens”, “bijzonder”, “dit perfecte heb ik nog nooit gevoeld”. Juist daarom zien veel mensen niet dat ze langzaam worden afgebroken.

De punten hieronder leggen uit hoe het kan dat jij (of iemand die je lief is) doelwit wordt, wat er precies met je gebeurt in zo’n dynamiek, en waarom loskomen zo ongelooflijk zwaar is. Dit gaat niet over “je had nooit moeten blijven” of "waarom ben je niet eerder weggegaan", maar over de psychologische mechanismen die je vastzetten, schaamte, manipulatie, hunkering naar liefde, schuld, verwarring. 

Dit begrijpen is jezelf terughalen wanneer je in zo'n dynamiek zit, maar vooral ook begrip voor slachtoffers. 

Het schaamte/grootheids-spectrum en hoe de narcist dit gebruikt om jouw zelfbeeld te breken

Narcisten schommelen intern tussen twee uitersten: diepe schaamte (“ik ben niets waard”) en opgeblazen grootheidsgevoel (“ik ben beter dan iedereen”). Die slinger kan heel snel gaan. Voor buitenstaanders lijkt dat soms op “hij/zij is bipolair”. Dat wordt soms ook bewust gebruikt als excuus: “Sorry, ik ben gewoon heel wisselend / ik kan er niks aan doen.”

Belangrijk om te weten: dit is níét hetzelfde als een bipolaire stoornis.

Bij narcistisch gedrag:

• De schommelingen draaien om macht, aandacht en controle.
• Het gaat over gekwetst ego en aanval naar buiten.
• Er is geen echte verantwoordelijkheid. Er is vooral rechtvaardiging van het eigen gedrag.

Bij bipolaire stemmingsschommelingen:

• Het gaat over een stemmingsstoornis, geen karakterspel.
• Iemand kan achteraf spijt voelen en écht proberen het goed te maken.
• Ze zeggen niet: “Jij dwingt mij zo te doen,” maar eerder: “Het spijt me dat jij hier last van had, ik wil dit beter regelen.”

Kort gezegd: iemand met narcistische trekken gebruikt de pieken en dalen als wapen. Iemand met een bipolaire stoornis ziet de schade en wil herstellen. Dat verschil wordt vaak weggepraat door toxische mensen (“ik kan er niks aan doen, ik ben ziek”). Maar misbruik blijft misbruik, ook als het een mooi verhaal krijgt. Narcisten lossen hun schaamte dus op door jou lager te maken. Dat doen ze met kritiek, vernedering, gaslighting. Jij zakt, zodat zij kunnen blijven geloven: “Ik ben de speciale hier.”

Gevolg: jouw eigenwaarde wordt langzaam gesloopt.

De wet van grootheidsgevoel, en hoe die onze relaties met ego-gedreven mensen beïnvloedt

Narcisten hebben constante bevestiging nodig dat ze uitzonderlijk zijn. Dat is de “wet”: hun ego moet gevoed worden, altijd. Kan deze niet gevoed worden omdat jij bv in een crisis zit, trekken ze zich terug. In de relatie betekent dit dat jij automatisch in de rol komt van voeden, pleasen, troosten, bewonderen. Jij raakt jezelf kwijt omdat alles draait om hun behoefte om belangrijk te voelen.

Zie hier voor uitgebreide uitleg over het grootheidsgevoel. 

Wat narcisme doet met het doelwit: giftige schaamte, een losgekoppeld hoofd en een 

• verzwakt "Ik"

1. Giftige schaamte: je begint te geloven dat jij fout bént, niet dat je iets fout dóét.
2. Losgekoppeld hoofd (dissociatie): je gaat zweven, afwezig worden, alsof je naast jezelf leeft. Dat is een overlevingsstrategie.

1. Verzwakt ego: je grenzen, je “dit is van mij en dit niet”, raken dun. Je twijfelt aan je gevoelens en realiteit, dus je laat meer toe dan gezond is.

Lees hier de uitgebreide versie over hoe een slachtoffer het ervaart.

De valstrikken die je vasthouden in narcistisch misbruik

• De psychologische kooi: je mag niet boos zijn, niet weggaan, niet “egoïstisch” doen. Alles voelt verboden.
• Liefdes-uitgehongerd zijn: je krijgt net genoeg “liefde” (complimenten, aandacht, warmte) om te blijven hopen... en dan wordt het weer ingetrokken. Verslavingsdynamiek.

• Lage schaamte tolerantie: je kunt het niet verdragen dat iemand jou “slecht mens” noemt, dus je blijft vechten om jezelf te bewijzen.

• Schuldgevoel: je voelt je verantwoordelijk voor hun emoties, hun woede, hun verleden, hun “pijn”. Dus je blijft zorgen.

• Conditionering: je raakt gewend aan gedrag dat eigenlijk grensoverschrijdend is. Hun gebrek aan schaamte (liegen, manipuleren, schreeuwen, dreigen) wordt voor jou “normaal”. Je alarm gaat niet meer af, en dát maakt je nog steviger en langer vast.

Heel belangrijk om hier bij te zeggen: dit kan echt iedereen gebeuren. Het gaat niet om “zwakte” of “dom vertrouwen”. Dat is "victim blaming".

Dit patroon grijpt juist op mensen die zorgzaam zijn, loyaal, hoopvol, die geloven in herstel en in het goede in de ander. Dus als je jezelf hierin herkent: schaam je niet. Jij was niet naïef. Jij bent menselijk.