Persoonlijkheidsstoornissen en verslaving

Is het de verslaving of een persoonlijkheidsstoornis?

Wanneer je leeft met iemand die kampt met een verslaving, of dat nu drank, drugs, gokken, koopgedrag of seks is, hoop je vaak vurig dat het gedrag naar jou toe dáármee te maken heeft. Je denkt: als hij of zij maar stopt met drinken, gebruiken of dwangmatig gedrag, dan wordt alles beter.

Die hoop is begrijpelijk en menselijk.

Toch ligt het vaak ingewikkelder, want soms speelt er naast de verslaving ook een persoonlijkheidsstoornis mee, zoals narcisme of meer psychopathische trekken. Precies daarom past dit onderwerp in deze reeks: omdat het gedrag dat je ervaart niet altijd alleen door de verslaving te verklaren is, maar soms voortkomt uit diepere patronen in iemands persoonlijkheid. En die combinatie maakt het extra pijnlijk.

Een complexe overlap

In reguliere verslavingszorg ligt de focus vooral op het stoppen met middelengebruik. Binnen een traject van 28 dagen of zes weken kan iemand nuchter worden. Maar daarmee verdwijnen de onderliggende patronen niet, en is meestal ook niet de hulpvraag. Het gedrag blijft bij een persoonlijkheidsstoornis zichtbaar: de drang tot controle, manipulatie of een gebrek aan empathie.

Veel naasten denken in eerste instantie dat alles samenhangt met de verslaving. Het lijkt logisch, want tijdens gebruik is het gedrag vaak extreem aanwezig of gedempt. Maar zodra iemand stopt met drinken of gebruiken, merk je dat de dynamiek niet wezenlijk verandert. Alcohol of drugs beïnvloeden het patroon, maar zijn niet de oorzaak ervan.

De volumeknop metafoor

Een treffende vergelijking is die met muziek. Het manipulatieve of narcistische gedrag is het liedje dat altijd speelt.

De verslaving is een volumeknop:
● Tijdens gebruik staat het volume op maximaal: je wordt overspoeld, het is oorverdovend.
● Of op minimaal: je hebt rust, voelt je veilig en gewenst.

Maar ook als iemand nuchter wordt, blijft het liedje hoorbaar. Misschien zachter, maar nog steeds aanwezig, en nog steeds schadelijk.

Voor naasten extra pijnlijk

Dat maakt het zo zwaar voor partners, familie of vrienden. Want je hoopt dat wanneer iemand stopt met zijn of haar verslaving, het pijnlijke gedrag ook stopt. Helaas blijkt dat vaak niet zo te zijn. Het patroon van dwang, controle en manipulatie kan doorgaan, met of zonder middelengebruik.

Het is ook logisch dat je als partner of naaste naar jezelf gaat kijken en een oplossing zoekt.
Zeker omdat de ander je vaak het gevoel geeft dat het aan jou ligt, of dat jij in de weg zit. Je denkt: als ik maar anders reageer, als ik maar beter mijn best doe, dan verandert er iets. Maar hoe begrijpelijk dit ook is: de kern van het probleem ligt niet bij jou.

Herken jij dit?

Het kan opluchten om te begrijpen dat verslaving en persoonlijkheidsstructuur twee verschillende dingen zijn. Het is niet jouw taak om te bepalen of het de verslaving of een stoornis is, maar wél om te zien dat stoppen met middelengebruik niet automatisch betekent dat een relatie gezond wordt.

✨️ Weet dat dit niet jouw schuld is.

Jij verdient het om gezien, gehoord en gerespecteerd te worden, ook in de keuzes die je nu maakt voor jezelf. Jouw taak is om goed voor jezelf te zorgen en je eigen grenzen te bewaken.