Armoede en schulden, maar ook onzekerheid, het meemaken van een ernstig verlies of leven met voortdurende conflicten genereren een enorme hoeveelheid stress.
Soms gaat het om grote gebeurtenissen, maar soms ook om ogenschijnlijk kleine dingen: het einde van de maand nog eten kunnen kopen, veilig over straat kunnen lopen, of het gevoel dat er simpelweg te veel of verkeerde verwachtingen op je drukken. Vaak wordt stress nog steeds gezien als “druk zijn” of “te veel aan je hoofd hebben”, maar stress gaat veel verder dan dat.
We weten inmiddels dat stress niet alleen leidt tot slapeloosheid, piekeren, een gevoel van onzekerheid en een voortdurende innerlijke onrust, maar ook een directe invloed heeft op je lichamelijke gezondheid. Het tast je immuunsysteem aan, waardoor je vatbaarder wordt voor ziektes. Daarnaast vergroot het de kans dat je naar ongezonde gewoontes grijpt, zoals roken, snacken of alcohol gebruiken, om jezelf tijdelijk te kalmeren.
Wat minder bekend is: stress beïnvloedt ook je cognitieve vermogen. Uit onderzoek blijkt dat je IQ-score in periodes van hoge stress met ruim 10 punten kan zakken. Je kunt je minder goed concentreren, maakt sneller fouten en hebt moeite om overzicht te houden. Dat is extra schrijnend, juist omdat stress vaak voorkomt in situaties waarin je je verstand hard nodig hebt, zoals bij geldzorgen, gezonde keuzes, of conflict.
Stress in je lichaam
Langdurige stress activeert continu het stresssysteem van je lichaam. Hormonen zoals adrenaline en cortisol worden in hoge mate aangemaakt. Op korte termijn helpt dat je overleven: je hartslag stijgt, je spieren spannen zich aan en je alertheid gaat omhoog. Maar als dit systeem te lang “aan” blijft, ontstaan er klachten:
● Spierspanning en pijn in nek, schouders of rug
● Hoofdpijn en migraine
● Maag- en darmklachten
● Hartkloppingen en een verhoogde bloeddruk
● Vermoeidheid en uitputting
● Menstruatie- of overgangsklachten die verergeren
Mensen die langdurig onder stress staan, hebben dus vaker lichamelijke klachten. Dat is logisch: een lichaam dat voortdurend in de overlevingsstand staat, krijgt minder kans om te herstellen. Wat normaal gezien vanzelf geneest of in balans blijft, stapelt zich nu op en wordt sneller een probleem.
Cortisol heeft daarnaast een grote invloed op je hormoonhuishouding. Het kan de balans van andere hormonen verstoren, zoals insuline (waardoor je bloedsuikerspiegel gaat schommelen), geslachtshormonen (waardoor vruchtbaarheid en libido beïnvloed worden) en melatonine (waardoor je slechter slaapt).
Cortisol is het belangrijkste stresshormoon. Het geeft je lichaam het signaal om alert te blijven en energie vrij te maken. Handig bij korte stress, maar als het te lang aanstaat, raakt je systeem uitgeput. Je lichaam verkeert als het ware in een voortdurende staat van alarm, zonder de kans om te herstellen.
Wat betekent een schommelende bloedsuikerspiegel?
Wanneer je cortisol langdurig hoog is, raakt je insulinebalans verstoord. Dat betekent dat je bloedsuikerspiegel gaat schommelen: eerst schiet die omhoog (waardoor je kort energie voelt), daarna daalt hij weer snel. Dat voelt alsof je instort, trillerig wordt of ineens heel moe bent.
Bij zo’n dip grijpt je lichaam bijna automatisch naar snelle suikers en vetten om het tekort te compenseren: koek, chips, chocola of frisdrank. Op de korte termijn geeft dat verlichting, maar het zet de vicieuze cirkel voort. Je krijgt opnieuw een piek, gevolgd door een daling, en je stresshormonen blijven actief.
Stress en hormonen bij mannen en vrouwen
Stress raakt de hormoonhuishouding bij zowel mannen als vrouwen, maar de effecten verschillen. Bij vrouwen verstoort cortisol de balans tussen oestrogeen en progesteron, waardoor de menstruatiecyclus kan ontregelen, overgangsklachten verergeren en stemmingswisselingen toenemen. Bij mannen verlaagt langdurige stress juist het testosteron, wat kan leiden tot minder energie, verminderde spierkracht, een lager libido en somberheid.
Voor beide geldt: de invloed is groot en vaak ingrijpend, alleen uit het zich op een andere manier.
De vier stressreacties: fight, flight, freeze en fawn
Ons zenuwstelsel reageert niet altijd op dezelfde manier op stress of gevaar. Afhankelijk van de situatie én eerdere ervaringen schakelt je systeem automatisch naar een van de vier F’s:
● Fight (vechten): je gaat de strijd aan, wordt boos, assertief of fel om de dreiging het hoofd te bieden.
● Flight (vluchten): je probeert te ontsnappen, letterlijk of figuurlijk. Druk bezig zijn, weglopen of jezelf verdoven met werk, schermen of middelen horen hierbij.
● Freeze (bevriezen): je verstijft, kunt niet meer handelen en voelt je verdoofd of afgesneden van jezelf. Het lichaam kiest veiligheid door stil te vallen.
● Fawn (pleasen): je past je aan, zegt ‘ja’ om spanning te vermijden, en zet je eigen gevoelens of grenzen aan de kant om de ander tevreden te stellen.
Al deze reacties zijn manieren waarop je zenuwstelsel je probeert te beschermen. Het zenuwstelsel zet alles in werking om je veiligheid te waarborgen. Lichaam, emoties en cognities reageren mee: gespannen spieren, een versnelde hartslag, een verstoorde hormoonhuishouding en automatische keuzes die gericht zijn op overleven in plaats van op een weloverwogen, bewuste beslissing.
Het is belangrijk om te weten dat geen enkele reactie “fout” is: het zijn automatische patronen die ooit in jouw leven zinvol waren. Maar langdurige stress kan er wel voor zorgen dat je vaker in zo’n overlevingsstand belandt, zelfs als er geen acuut gevaar is.
Wat kun je zelf doen bij stress?
✅️ Stress hoort bij het leven, maar langdurige stress vraagt om herstel. Een paar eenvoudige stappen kunnen helpen om je zenuwstelsel weer rust te geven:
✅️ Adem rustig uit: probeer 4 tellen in te ademen, kort te pauzeren en 8 tellen uit te ademen. Daarmee activeer je je parasympathische zenuwstelsel, het deel dat zorgt voor ontspanning en herstel. Het is de tegenhanger van het sympathische zenuwstelsel, dat juist je stressreacties aanstuurt en je lichaam klaarmaakt voor actie.
✅️ Kom in beweging: wandelen in de natuur of lichte beweging helpt spanning in je lichaam af te voeren. Je lichaam herkent de rustige beweging als: “Het is veilig.”
✅️ Zorg voor regelmaat: vaste slaaptijden, gezonde maaltijden en pauzes geven je lichaam houvast. Ook je hormoonhuishouding heeft er baat bij: melatonine helpt je in slaap te vallen, terwijl cortisol juist ’s ochtends kortstondig hoort te pieken om je te activeren.
✅️ Zoek contact: het kan helpen om steun te zoeken bij iemand waarbij je je veilig genoeg voelt. Dat geeft ruimte om eerlijk te zeggen wat je wel of niet kan, of dat het nu even niet gaat. Alleen dat uitspreken kan al verlichting geven.
✅️ Wees mild voor jezelf: behandel jezelf zoals je ook zou doen met een dierbare die het even moeilijk heeft, een kind, ouder, partner of vriend(in).
Onthoud:
Je hoeft het niet alleen te dragen
Iedere stap richting rust,
is een stap richting herstel.
🌹 Wees lief voor jezelf.
Reactie plaatsen
Reacties